Bilim Kurgu Nedir? Kökeni, türleri ve klasik örnekleri…

Bilim kurgu ya da yabancıların sıklıkla “sci-fi” (say-fay okunur) dedikleri şey edebiyatın hayal gücüyle dolu fakat aynı zamanda bilime dayalı içerikler sunan bir dalıdır. Bilim kurguda zaman-mekan kurgusu, karakterler, temalar ve hikaye çizgisi çoğunlukla bilimsel gerçekler, teoriler ve prensipler üzerine inşa edilir. Bu nedenle fantastik eserlerden ayrılırlar.

Kıcasası, bilim kurgu hikayelerinde olay örgüsü ve hikaye öğeleri hayali olsa da, çoğunlukla bilimsel gerçeklere göre mümkün ya da makuldürler.

Bilim kurgunun en eski örneklerine Ortaçağ’da rastlanılır ancak edebiyattaki varlığı 1800’lerin sonlarında önem kazanmamıştır. Hem yazarlar hem de okurlar için bilim kurgunun gerçek popülerliği son 150 yılda elektriğin icadı, uzayın keşfi, tıptaki ilerlemeler, endüstriyel gelişme gibi teknolojik ilerlemeler ile birlikte gerçekleşmiştir. Bilim ve teknoloji ilerledikçe bilim kurgu edebiyatı da ilerlemektedir.

Bilim Kurgu Örnekleri

Aşağıdaki kısa alıntıyı okuyunuz:

Genç kız penceresini açarken Europa ve Callipso aylarının uzakta yükselmekte olduklarını görebiliyordu. Bir kuyruklu yıldız ışıldayarak geçip arkasında bıraktığı yıldız tozlarıyla gemiyi saran sonsuz uzay boşluğunu aydınlattı. Bu gemi kızın ev diye bildiği tek yerdi. Kız bakışlarını Jüpiter’e kaydırırken, bir gezegenin yörüngesinde hapis kalmadığı, onun yerine bir gezegenin üzerinde yaşadığı bir hayatın hayalini kuruyordu. Babasının anlattığı “Dünya” ile ilgili hikâyelerde olduğu gibi karaya, gerçek toprağa adım attığını hayal etti. Taze havanın tadını, soğuk, tuzlu denizin kokusunu ve bir ağacın yeşil yaprakları arasından esen rüzgârın hışırtısını zihninde canlandırmaya çalıştı. Fakat bunların tümü yalnızca hayalden ibaretti, yani anı değillerdi. O, bu gemide doğmuştu ve eğer kısa sürede yaşanabilir bir gezegen bulamazlarsa, bu gemide öleceği de kesindi.

Yukarıdaki örnekte bilim kurgularda sıkça rastlanan asıl özelliklerden pek çoğu bulunmaktadır. Öncelikle hikaye gelecekte, insanların artık dünya üzerinde yaşamadığı zamanlarda geçmektedir. İkincisi, olaylar Jüpiter’in yörüngesindeki bir gemide yaşanmaktadır. Üçüncüsü gerçek bilimsel bilgiler içermektedir. Europa ve Callipso gerçekten Jüpiter’in iki ayıdır. Jüpiter yalnızca gazlardan oluşan bir gezegen olduğundan, insanların orada yaşaması mümkün değildir. Bu durum neden geminin gezegene inmek yerine yörüngesinde döndüğünü açıklamaktadır.

Bilim Kurgunun Türleri

Bilim kurgu genellikle “katı” ve “yumuşak” olarak iki türe ayrılır.

Yerçekimi, yönetmenliğini Alfonso Cuarón’un yaptığı, bilim kurgu gerilim ve dram türündeki, 2013 ABD-Birleşik Krallık ortak yapımı üç boyutlu film. Senaryosunu Alfonso Cuarón ve oğlu Jonás Cuarón’un yazdığı filmin başrollerini Sandra Bullock ve George Clooney paylaşmaktadır.

Katı bilim kurgular

Katı bilim kurgular bilimsel gerçeklere ve prensiplere sıkı şekilde uyar. Fizik, astronomi, kimya, astrofizik gibi doğal bilimlere kuvvetli şekilde odaklanmışlardır. İlginç olan şudur ki katı bilim kurgular gerçek bilim insanları tarafından yazılmaktadır ve geleceğe dair kimi zaman isabetli kimi zaman da isabetsiz tahminlerde bulunurlar. Örneğin yakın zamanda çekilen ve bir uyduyu tamir ederken uzay mekiği hasar alan bir astronotun hikâyesini anlatan Gravity filmi, böyle bir durumda uzayda gerçekten neler yaşanabileceğini bilimsel olarak gerçeğe çok yakın şekilde aktardığı için popüler hale gelmiştir.

Yumuşak bilim kurgular

Yumuşak bilim kurgular antropoloji, sosyoloji, psikoloji, politika gibi insan davranışlarını inceleyen bilim dallarına odaklanmaktadır. Yani yumuşak bilim kurgu genel olarak insan davranışlarının olası bilimsel sonuçlarını konu almaktadır. Örneğin Disney’in animasyon filmi Wall-E, insanoğlunun doğaya karşı umursamazlığı nedeniyle dünyanın sonunun gelişini konu alan bir facia/bilim kurgusu filmidir. Esasen çoğu eser katı ve yumuşak bilim kurgunun bir karışımını kullanmaktadır.

Wall-E yumuşak bilim kurgu türüne bir örnek

Yumuşak bilim kurgu izleyicilerin duygusal seviyede bağ kurmasını sağlarken, katı bilim kurgu gerçek bilimsel bulguları kullanarak olayların gerçekten olabileceği hissine yol açmaktadır. Yani ikisini bir arada kullanmak daha iyi bir hikâye anlatımı tekniğidir çünkü izleyicilerinin hikâye ile iki ayrı düzlemde bağ kurmasını sağlar. Bilim kurgunun sayıları sonsuz gibi duran alt türü vardır, bunlar arasında zaman yolculuğu, kıyamet sonrası, ütopik/distopik, alternatif geçmiş, uzay dizi filmleri, ve askeri bilim kurgu gibi türler sayılabilir.

Bilim Kurgunun Önemi

Bilim kurgu çoğu zaman gerçek bilimsel teorileri alıp, neyin mümkün ve/veya hayal gücü dahilinde olduğuna dair hikayelere dönüştürür. Çoğu bilim kurgu hikayesi bilimin katı gerçeklerini ve doğruları kullanarak şunları yapmaya çalışır:

• Gelecekte neyin gerçekten olabileceğine dair fikirler sunmak.
• Bazı olaylar veya şartlar gerçekleşirse neler olabileceğini incelemek.
• Teknolojik ve bilimsel gelişmelerin ve keşiflerin sonuçlarını değerlendirmek.

Tarihsel süreçte bilim kurgu yalnızca yazarlar için değil, bilim insanları için de popüler bir edebiyat biçimi olmuştur. Son 150 yılda bilim kurgu devasa boyutlarda bir sanat dalına dönüşmüş, özellikle sinema ve televizyonlarda geniş yer tutar hale gelmiştir. Hatta “SciFi” adında bir televizyon kanalı yalnızca bilim kurgu eserlerine yer vermektedir. Bilim kurgu, gerçekle olan bağı nedeniyle izleyiciler için ziyadesiyle ilginç ve hayranlık uyandırıcıdır.

Edebiyatta Bilim Kurgu Örnekleri

Örnek 1

H.G. Welss’in klasik eseri Dünyalar Savaşı

Türü adeta tanımlayan bilim kurgu eserlerinden biri, H.G Wells’in 1898 yılında yazdığı “Dünyalar Savaşı” adlı edebiyat eseridir. Romanda uzaylıların Birleşik Krallığı istila edip insanlığı yok oluş tehlikesi ile yüz yüze bırakmaları anlatılmaktadır. Aşağıdaki bölüm romanın giriş kısmından alınmıştır:

On dokuzuncu yüz yılın son senelerinde hiç kimse dünyamızın insandan daha üstün ve fakat bir o kadar da ölümlü varlıklar tarafından dikkatlice ve yakından izlenmekte olduğuna inanmazdı. Bir insanın bir damla suyun içinde yaşayıp çoğalan kısacık ömürlü canlıları güç bela da olsa mikroskoptan izlemesi gibi, kendi dertleriyle meşgul insancıkları yakından takip edip inceleyen şeyler olduğunu hayal etmezdi. Sonsuz kayıtsızlıkları içinde insanlar yerküre üzerinde küçücük mücadeleleri için bir ileri bir geri savrulurken, madde üzerindeki hakimiyetlerinden son derece emindiler. Hiç kimse uzayın kadim dünyalarını insanlar için olası tehlikelerin kaynağı olarak görmüyordu.

Burada anlatıcı insanlığın henüz naif ve toy olduğu bir zamanı anlatmaktadır. Dünyanın bir uzaylı ırkı tarafından beklenmedik bir şekilde saldırıya uğradığı, insanlarınsa evrendeki hiçbir gücün kendilerini tehdit edemeyeceğini sandıkları ve bu istilaya tamamen hazırlıksız yakalandığı hikâyenin girişini bu şekilde kurgulamaktadır. Her ne kadar yalnızca bir hikâye de olsa, Dünyalar Savaşı bilimsel bir kaygıyı ve insanlık için gerçekleşmesi olası bir gizemi ele almıştır.

Örnek 2

George Orwell’in 1949’da basılan 1984 adlı eseri, insanlığın geleceğini distopik bir devlet çerçevesinde anlatmaktadır. Olaylar günümüzde Birleşik Krallık olan yerde geçmekte ve zorba bir yönetimin daimi gözetiminde, istenmeyen şeyler düşünürlerse hapis yatma tehdidi altında yaşayan bir toplumu anlatmaktadır. Roman boyunca var olan bir tema “büyük birader” tarafından izlenme temasıdır.

George Orwell’in klasik eseri “1984”

Kapalı camlara rağmen dışarıdan bir soğukluk hissi geliyordu Aşağıda sokakta küçük rüzgar burgaçları tozları ve kağıt parçalarını pervane gibi döndürüyordu. Ve güneşin ışıldamasına ve gökyüzünün masmavi olmasına rağmen, sanki hiçbir şeyin rengi yokmuş gibiydi – her yere yapıştırılmış olan o posterler hariç. Posterlerdeki kara bıyıklı yüz sokaklara hâkim her köşeden aşağıdakileri süzüyordu. Hemen karşıdaki evde de bir tane asılıydı. “BÜYÜK BİRADER SENİ İZLİYOR” diyordu yazı ve o kara gözler Winston’un gözlerinin ta içine bakıyordu.

Bu bölüm hikayenin atmosferini –donuk, renksiz, ve gözetim altında- anlatmakta ve toplumun haline dair ip uçları sunmaktadır. Başlangıçta Winston sisteme karşı mücadele etmek isteyen bir vatandaştır fakat sona doğru hükümetin kontrol yöntemlerine yenik düşer.

Popüler Kültürde Bilim Kurgu Örnekleri

Örnek 1

Bilim kurgunun popüler kültürde –özellikle de uzay dizi filmi türünde olan bilim kurgular arasında- en popüler ve çok bilinen örneklerinden birisi George Lucas’ın efsanevi Yıldız Savaşları filmleri serisidir. Yıldız Savaşları tüm zamanların en büyük hayran kitlelerinden birine hatta belki de en büyüğüne sahiptir. Bilim kurgu dünyasındaki yeri kesinlikle destansıdır. Çok geniş kitlelerin bildiği bu bilim kurgu serisi hikâyenin ortasından, Bölüm IV’ten başlaması nedeniyle özellikle eşsizdir. Hatta Bölüm I, II ve III ilk filmin çıkışından neredeyse 40 yıl sonra çekilmiştir. Aşağıdaki videoda ilk film olan “Yıldız Savaşları IV: Yeni Bir Umut” filminin o çok tanınan açılış sahnesi yer almaktadır. Bu açılış tekniğine artık “Yıldız Savaşları açılış yazıları” adı verilmektedir. Videoda ayrıca artık tarihe geçmiş bulunan ve filmlerin hayranı olsun ya da olmasın hemen hemen herkes tarafından bilinen “Yıldız Savaşları Tema Müziği”ni de duyacaksınız.

İlk film aslında “Bölüm IV” olduğundan, bu açılış yazıları hikâyenin öncesini de aktararak, izleyiciler için (kurgusal) bir tarihi geçmiş sunmaktadır. Sonradan çekilen filmler (Bölüm I, II ve III) bu geçmiş hikâyeleri canlandırmaktadır.

Örnek 2

“Matrix” yayınlandığında izleyicileri büyük heyecana sürüklemiş olan bir bilim kurgu aksiyon filmidir. İnsan varlığının tamamen kontrol altında olduğu ve dünyadaki yaşamın aslında yalnızca insan zihinlerinde canlanan bir simülasyon olduğu bir dünyanın hikayesini anlatmaktadır. İşte bu simülasyona da “Matrix” denmektedir. Aşağıdaki videoda izleyiciler ve filmin ana karakteri simülasyonun arkasındaki dünyanın gerçekte tam olarak neye benzediğini öğrenmektedir:

Burada kahraman yani Neo, bütün yaşamının bir illüzyon olduğu gerçeği ile yüzleşmekte ve zihni bu gerçekle başa çıkmakta zorlanmaktadır. Nihayetinde Matrix’te eski yaşamına devam etmek ya da gerçeklikte yaşayıp insanlığı kurtarmak arasında bir karar vermesi gerekir. Eğer ikincisini seçerse görevi neredeyse imkansız ve çoğu zamanda korkutucu olacaktır.

İlgili Terimler

Fantastik Sinema

Fantastik eserler hayali öğelere (yani fantastik olaylara) odaklanan bir kurgu türüdür. Bu durum eserde sihir, doğaüstü olaylar, alternatif dünyalar, süper kahramanlar, canavarlar ve yaratıklar gibi öğelerin yer alabileceği anlamına gelir. Çoğu bilim kurgu eseri fantastik öğeler de içerir. Bunların arasında hayal edilmiş dünyalar, diğer galaksilerden gelen uydurma varlıklar, paranormal güçler ve benzerleri bulunabilir, yani bu iki tür kesişme eğilimindedir. Bununla beraber ikisini birbirinden asıl olarak ayıran şey, bilim kurgudaki fantastik öğelerin her zaman bilime dayanmaları, fantastik kurguda ise tamamen hayal ürünü olmalarıdır.

Uzay Dizi Filmleri (Space Opera)

Uzay dizi filmleri bilim kurgunun en popüler türleri arasındadır ve bütün hikâyeleri (ya da en azından hikâyenin büyük bir kısmı) dış uzayda gerçekleşir. Bu isim (“space opera”) televizyon dizilerinden gelmektedir ve sahnede sergilenen müzikal operalarla ilgili değildir. Uzay dizi filmleri genellikle uzayda geçer ve ileri teknolojiye ya da süper güçlere sahip varlıklar veya toplumlar arasında yaşanan çekişmeleri konu alır. Uzay dizi filmleri genellikle macera temalı olup, uzayda seyahat, yıldızlar arası savaşlar veya evreni kurtarmaya çalışan kahramanlar içerirler (ör: Yıldız Savaşları).

Sonuç

Sonuç olarak bilim kurgu, olasılıklar, hayal gücü ve keşifle ilgili bir türdür ve popülerliği de bilim ve teknolojide yer alan gelişmelerle birlikte yükselmektedir. Yazarları gerçek bilimi insanlığın ve evrenin olası geleceğini anlatan kurgusal hikâyeler oluşturmak için kullanırlar ve bu hikâyeler aynı anda hem hayal ürünü hem de gerçekçidirler.

Kaynak: https://literaryterms.net