Çocuk Hakları Hakkında: Tarih, Gerçekler ve Çocukları Korumanın Yolları

“Her çocuk için hayalimiz hayatını dolu dolu yaşamasıdır”

World Vision’da biz, her çocuğun koruyucu ailelerin ve toplulukların içinde, şiddetten uzak ve tıpkı diğer çocuklar gibi gelişme fırsatlarına sahip bir biçimde yaşamayı hak ettiklerine inanıyoruz.

Bununla beraber çocuk haklarından mahrum kaldıkları kırılgan ortamlarda yaşayan 300 milyondan fazla savunmasız çocuk var. Bu çocuklar şiddet, istismar ve kölelik altında çocukluklarını yaşayamadan büyüyorlar.

Fakat yoksulluk, istismar ve şiddet önlenemez şeyler değil. Çocukların karşı karşıya kaldıkları sorunlar, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan toplumlarda var olan istismar edici uygulamaların ve eğitimdeki boşlukların birer sonucudur.

Çocukların saygı gördükleri koruyucu bir ortamda dünyanın en savunmasız çocukları bile gelişebilir ve potansiyellerinin zirvesine ulaşabilir. Biz çocuklar çocukluklarını doyasıya yaşayabilsinler diye kendimizi bu hakları sağlamaya adadık.

Çocuk Hakları Nelerdir?

Basitçe ifade etmek gerekirse çocuk hakları, çocukların insan haklarıdır. Yaşı, ırkı, cinsiyeti, maddi durumu veya doğum yeri neresi olursa olsun, her çocuğun hakları vardır.

Bu haklar Çocuk Hakları Sözleşmesi ile uluslararası kanunlarla korunmaktadır (ÇHS). Bu sözleşme her çocuğa adil, eşit ve onurlu şekilde davranılma hakkı tanımaktadır. Çocuk Hakları Sözleşmesi kanunları ayrım yapmaz ve her zaman çocukların çıkarınadır.

Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi çocuğu “Çocuk üzerinde geçerli yasalar yetişkinliği daha erken yaşta kabul etmiyorsa, on sekiz yaşının altındaki bütün insanlar” olarak tanımlamaktadır.

BM’nin çocuk haklarına göre, çocuklar savunmasız oldukları için özel koruma ve destek hakkına sahiptir. ÇHS’ye göre bütün çocuklar barış, onur, anlayış, özgürlük, eşitlik ve dayanışma ortamı içinde büyümelidir. BM yasalarına göre bütün uluslar bu hakları çocuklara sağlamakla yükümlüdür.

World Vision, BM Çocuk Hakları Sözleşmesi ile kurulmuş olan ve çocuklara koruma sağlayıp haklarını koruyan bu net çerçeveyi destekleyip korumakta. Aynı zamanda da devletleri ve ebeveynleri çocuk haklarını korumaya, uygulamaya ve bunlara uymaya davet etmektedir. Topluluklarımızdaki en kırılgan bireylerin korunmasını sağlamak hepimize düşen bir görevdir.

World Vision’da biz çocukları değişimin elçileri olarak görmekteyiz. Çeşitli topluluklarla toplum bireyleri (örneğin sizler gibi) tarafından yürütülen çalışmalar için ortaklık kurduğumuzda, çocukların şiddetten, zorla çalıştırmadan ve çatışmalardan kaçmalarına yardımcı olabiliyoruz. Onlara hem kendileri hem de kendilerinden sonra gelen nesiller için daha parlak bir gelecek kurmalarına yardım ediyoruz.

Çalışmalarımız ve yürüttüğümüz programlarla yerel, ulusal ve küresel ölçekte idari değişiklikler sağlamaya ve bu şekilde mümkün olan en çok sayıda çocuğa faydalı olmaya çalışıyoruz.

Çocuk Haklarının Tarihçesi

Dünya Savaşlarının yıkıcı neticelerini ve çocuklar üzerindeki psikolojik ve fiziksel etkilerini takiben Birleşmiş Milletler (BM), çocukların insan haklarının özel bir korumaya muhtaç olduğuna karar vermiştir.

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Milletler Cemiyeti (sonradan Birlemiş Milletler olmuştur) İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin taslağını oluşturmuştur. Bu taslakta yaşam, yiyecek, barınak, eğitim, konuşma ve din özgürlüğü, adalet, ve barış haklarına yer verilmiştir.

Çocukların ziyadesiyle savunmasız olduğuna hükmeden BM, Çocuk Hakları Cenevre Bildirgesi’ni uygulamaya karar vermiştir. Bu bildirge sadece beş madde içeren kısa bir bildirgedir fakat savunmasız kabul edilen çocuklar için uygun görülen sorumlulukların bir çerçevesini sunmaktadır.

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Çocuk Hakları Bildirgesi’ni kabul etmiştir. Bu bildirge ileride 1989’da kabul edilecek olan Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne giden yolu açmıştır. Bu sayede de çocuk hakları ilk defa uluslararası yasalarla koruma altına alınmıştır.

Çocuk Hakları Sözleşmesi tarihteki en geniş çaplı onay alan insan hakları sözleşmesidir. Çocuk haklarını 54 madde ile belirler ve dört temel inanç üzerine kurulmuştur:

• Çocuklar ayrımcılığa maruz kalmamalıdır (Madde 2).
• Çocuklar etkileyen her kararda çocukların çıkarları en önemli düşünce olmalıdır (Madde 3).
• Çocukların sağ kalma ve sağlıklı şekilde gelişme hakkı vardır (Madde 6).
• Çocukların kendilerini etkileyen konularda düşüncelerinin dikkate alınması hakkı vardır (Madde 12).

Çocuk Hakları Sözleşmesi

Madde 1 – 18 yaşın altındaki her insan çocuktur.

Madde 2 – Taraf devletler yaşları, ırkları, dinleri, cinsiyetleri, maddi durumları ve doğum yerleri ne olursa olsun, bu hakların bütün çocuklar için geçerli olmasını sağlamalıdır.

Madde 3 – Taraf devletler çocukların çıkarlarını sağlayacak tedbirleri almakla yükümlüdür.

Madde 4 – Devletler bu haklardan bütün çocukların faydalanmasını sağlamalıdır.

Madde 5 – Devletler ve ebeveynler çocukların haklarını anlayacak kadar bilgi sahibi olmasından sorumludur.

Madde 6 – Bütün çocuklar hayatı dolu dolu yaşama hakkına sahiptir.

Madde 7 – Devletler çocuklara isim ve vatandaşlık hakkı sunmalıdır.

Madde 8 – Devletler çocukların kendi bireysel kimlik haklarına saygı duymalıdır.

Madde 9 – Çocuklar kendi faydalarına olan durumlar hariç ailelerinden ayrılmamalıdır.

Madde 10 – Farklı ülkelerde yaşayan aileler, aile bireylerinin görüşebilmeleri veya yeniden aile olarak bir araya gelmeleri için bu ülkeler arasında hareket edebilmelidir.

Madde 11 – Devletler çocuklarının yasa dışı şekilde ülkeden çıkarılmalarını engellemek için gerekli tüm tedbirleri almalıdır.

Madde 12 – Çocukların kendi fikirlerini geliştirme ve fikir beyan etme hakları vardır.

Madde 13 – Çocukların ifade özgürlüğü vardır ve her türden bilgi ve fikri arayabilir, alabilir ve verebilirler.

Madde 14 – Devletler çocukların fikir, vicdan ve din özgürlüğü haklarına saygı duymalıdır.

Madde 15 – Çocukların dernek kurma hakkı vardır.

Madde 16 – Çocukların mahremiyet hakkı vardır.

Madde 17 – Devletler çocukların ulusal ve uluslararası kaynak seçenekleri arasından özellikle çocuğun sosyal, ruhani ve ahlaki sağlığını ve refahını artıracak olanlar başta olmak üzere çeşitli bilgi ve malzemelere erişimi olmasını sağlamalıdır.

Madde 18 – Çocuklarını yetiştirmek ebeveynlerin sorumluluğudur ve her daim çocuk için en iyisini düşünmelidirler.

Madde 19 – Devletler çocukların şiddetten ve ihmalkarlıktan korunmalarını sağlamalıdır.

Madde 20 – Kendi ebeveynlerince bakılamayacak çocuklar, çocukların dinlerine, kültürlerine ve dillerine saygı duyan kişilerce bakılmalıdır.

Madde 21 – Bir çocuk evlat edinilirken en önemli esas çocuğun çıkarları olmalıdır.

Madde 22 – Bir ülkeye mülteci olarak giren çocuklar, o ülkede doğan çocuklar ile eşit haklara sahip olmalıdır.

Madde 23 – Herhangi bir engeli olan çocuklara özel bakım ve destek sunulmalıdır.

Madde 24 – Çocuklar mümkün olan en yüksek sağlık standartlarına sahip olmalıdır. Devletler çocuk hastalık ve ölüm oranlarını azaltacak sağlık ve bakım tedbirleri geliştirmelidirler.

Madde 25 – Çocuklar durumlarının mevcut yerel yetkililerce düzenli olarak gözden geçirilmesi hakkına sahiptir.

Madde 26 – Çocukların sosyal güvence almaları gerektiği durumlarda devletler çocuklara en doğru kaynakları sunmalıdır.

Madde 27 – Bütün çocukların kendi zihinsel ve fiziksel standartlarına uygun hayat kalitesi şartlarına sahip olma hakkı vardır ve eğer bu standartlara kendileri erişemiyorsa onlara yardım edilmelidir.

Madde 28 – Bütün çocukların eğitim alma hakkı vardır.

Madde 29 – Eğitim çocuğun kişiliğinin, yeteneklerinin ve fiziksel kabiliyetlerinin gelişimine katkıda bulunmalıdır ki çocuklar gerçek potansiyellerini ortaya çıkarabilsinler.

Madde 30 – Çocukların kendi din ve dillerini yaşama hakkı vardır.

Madde 31 – Bütün çocukların dinlenme ve istirahat etme, oyun oynama ve eğlence faaliyetlerinde bulunma hakkı vardır. Kültür ve sanat etkinliklerinde bütünüyle yer alabilirler.

Madde 32 – Devletler çocukları ekonomik istismardan veya eğitimlerine engel olabilecek veya gelişimlerini kötü etkileyecek işlerde çalışmaktan korumalıdır.

Madde 33 – Devletler her türden yasama, idare, sosyal ve eğitim tedbirlerini alarak çocukları uyuşturucu bağımlılığından korumalı ve çocukların böyle maddelerin ticaretinde kullanılmalarının önüne geçmelidir.

Madde 34 – Devletler çocukları cinsel istismardan korumalıdır.

Madde 35 – Devletler ne pahasına olursa olsun çocukları kaçırılmaktan, satılmaktan veya her türlü çocuk ticaretinden korumalıdır.

Madde 36 – Çocuklar gelişimlerini kötü etkileyebilecek her türlü faaliyetten korunmalıdır.

Madde 37 – Kanunu çiğneyen çocuklara zalimce davranılmamalı ve böyle çocuklar yetişkinlerle birlikte hapsedilmemelidir. Ayrıca böyle çocuklar aileleri ile iletişim kurabilmelidir.

Madde 38 – Devletler on altı yaşın altındaki çocukların askere alınmasına engel olmalıdır.

Madde 39 – Devletler ihmal, istismar veya şiddete maruz kalmış çocukların fiziksel ve psikolojik iyileşmelerini ve topluma yeniden katılmalarını sağlayacak her türden tedbiri almalıdır.

Madde 40 – Yasayı çiğnemekle itham edilen çocuklar yasal yardım almalıdır.

Madde 41 – Eğer bir ülkenin yasaları çocukları bu sözleşme maddelerinden daha iyi koruma altına alıyorsa, o yasalar geçerli olmalıdır.

Madde 42 – Devletler ebeveynlerin ve çocukların bu sözleşmeden haberdar olmalarını sağlamalıdır.

Madde 43 – 54: Bu maddeler kurumlar, kuruluşlar ve bireylerin çocuk haklarının uygulanmasını nasıl sağlayabileceklerine yönelik yöntemler sunmaktadır.

Dünyada Çocuk Hakları

İdeal bir dünyada sözleşmeyi imzalayan ülkeler her bir maddeyi kendi eğitim, sağlık, hukuk ve sosyal hizmetlerine dahil ederdi. Maalesef gerçekte durum bu değildir.

Dünya çapında yüz milyonlarca çocuk, bu sözleşmeyi imzalayanlar tarafından korunmadıkları için onurlu ve özgür yaşama haklarından, geleceklerinden ve çocukluklarından mahrum bırakılıyor.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) dünyada 218 milyon çocuğun çocuk işçi olarak çalıştırıldığını tahmin etmektedir. Bu çocuklar okula gitme, arkadaşları ile oyun oyama, doğru ve düzgün beslenme ve sağlık hizmetleri alma gibi haklarından ve hayatı dolu dolu yaşamaktan mahrum bırakılmakta, bunun yerine çok az ücretler karşılığında uzun saatler boyunca çalıştırılmaktadır.

Çok sayıda çocuk kendileri için fiziksel ve zihinsel olarak tehlikeli işlerde ve iş kazası riskinin yüksek olduğu çalışma alanlarında çalıştırılmakta veya uyuşturucu satıcılığı, fahişelik, veya silahlı çatışma gibi istismar edici alanlarda çalıştırılmaktadır. Bu ortamlar çocuğun refahını ve gelişimini olumsuz etkilemekte ve çocuğun yaşama, korunma ve eğitim haklarından mahrum kalmasına neden olmaktadır.

• 218 milyon çocuk işçiliğe zorlanmaktadır.
• Dünya çapında 200 milyon çocuk şiddete maruz kalmaktadır.
• Gelişmekte olan ülkelerde her 3 kadından 1’i 18 yaşına gelmeden evlenmektedir.
• 250 milyon çocuk silahlı çatışmaların etkisi altındaki bölgelerde yaşamaktadır.
• Papua Yeni Gine’de her 3 çocuktan 1’i okulu bitiremiyor.
• Somali’de 5 yaşın altındaki her 7 çocuktan 1’i ciddi şekilde yetersiz beslenmektedir.
• Laos ve Kamboçya’da birinci sınıfa başlayan çocuklardan üçte biri beşinci sınıfa ulaşamıyor.
• Hindistan’da 12 milyondan fazla çocuk işçi var, fakat bazı tahminler bu sayının 60 milyon olabileceğini öngörüyor.
• Dünyada 300.000 çocuk asker var.

Çocuk Haklarının Verilmemesi

2014’te bir kadın Swansa, Galler’de Primark marka bir İngiliz giyim zinciri mağazasından 15 dolarlık bir kıyafet alır. Kıyafetin üzerindeki bir etikette, kıyafetin nasıl yıkanacağına dair talimatlarla birlikte “yorucu saatler boyunca çalışmaya zorlandı” yazmaktadır.

Bir başka kadın aynı mağaza zincirinin Belfast’taki dükkânından pantolon alır ve etiketinde Çin’den el yazısı ile yazılmış başka bir mesaj bulur. Bu olaylar ve benzerlerinin ardından soruşturmalar başlar ve kıyafetlerin çocukların korkunç şartlarda çalıştırıldığı ve iş kazası riski yüksek atölyelerden geldikleri ortaya çıkar.

Ucuz kıyafetlerin, sırf yüksek gelirli ülkelerdeki insanlar düşük maliyetli giyim konforuna kavuşsunlar diye korkunç tersanelerde çalışmaya zorlanan çocuklara maliyeti çok yüksektir.

Primark 2009’dan bu yana 10.000’den fazla fabrika denetimi gerçekleştirmiş ve yürütülen gizli soruşturmalar daha 10 yaşında bile çocukların çalıştırılıp insan haklarının ihlal edildiği tespit edilmiştir.

2013’de Rana Plaza  – Bangladeş’te 5 katlı bir giyim üretimhanesi – çökmüş ve 1.134 kişi ölmüştür. Bunların çoğu çocuklardır. Binadan yaklaşık 2.500 kişi canlı kurtarılmıştır. Giyim fabrikası zaten ucuz üretim yapabilmek için çocuk işçi çalıştırdığı, işçileri dövdüğü, güvenlik kurallarını ihmal ettiği ve sendika üyelerini ölümle ettiği gibi gerekçelerle kötü nam salmıştı.

Bu trajediler moda tedarik zincirinde saydamlığın önemini ve hem alıcılar hem de satıcılar için ne kadar önemli olduğunu gözler önüne sermektedir. Biz de bu alıcılar olarak kesin ve kararlı bir şekilde çocuk işçiliğinin karşısında durmalıyız.

Kaynak: https://www.worldvision.com.au

Bu yazı İstanbul Go Okulu editörlerince yazılmıştır/çevrilmiştir. İstanbul Go Okulu kaynak olarak gösterilmeden kullanılamaz, kaynak gösterilmek kaydıyla ticari olmayan amaçlar için izinsiz kullanılabilir. Ticari amaçlı olarak, kaynak gösterilerek dahi kullanılamaz.