Çocuğumu disiplinli olarak en iyi nasıl yetiştirebilirim?

Ebeveyn olarak görevlerinizden birisi de çocuğunuza nasıl disiplin içerisinde davranması gerektiğini öğretmektir. Bu zaman ve sabır gerektiren bir iştir. Bununla beraber etkili ve sağlıklı eğitim yöntemlerini öğrenmek işinizi kolaylaştıracaktır.

Büyüyüp gelişen çocuklarınızı eğitmek için kullanabileceğiniz ve Amerikan Pediyatri Akademisi’nin (American Academy of Pediatrics, AAP) önerdiği olumlu disiplin stratejilerine yönelik tavsiyeleri aşağıda sizin için derledik.

Çocuklarda işe yarayan 10 disiplin stratejisi

AAP çocuklarınıza davranışlarını kontrol etmelerini öğretecek, bir yandan sağlıklı gelişimlerini teşvik ederken bir yandan da onları tehlikelerden koruyacak olumlu disiplin stratejilerini kullanmanızı önermektedir.

1. Gösterin ve anlatın: Çocuklara neyin doğru neyin yanlış olduğunu sakin sözler ve davranışlarla öğretin. Çocuklarınızda görmek istediğiniz davranışları siz sergileyin.
2. Sınırlar koyun: Çocuklarınızın takip edebileceği açık ve tutarlı kurallar koyun. Bu kuralları onlara anlatırken, yaşlarını göz önünde bulundurarak, anlayabilecekleri kelimeleri kullanın.
3. Bedeller koyun: Eğer doğru davranmazlarsa bedelinin ne olacağını sakin ve kararlı bir şekilde açıklayın. Örneğin eğer oyuncaklarını toplamazsa günün geri kalanı boyunca onları kaldıracağınızı ve oynamayacağını anlatın. Eğer toplamazsa bu dediğinizi yapın. Birkaç dakika sonra onları geri vererek sözünüzden caymayın. Fakat şunu da unutmayın, çocuğunuzun gerçekten ihtiyaç duyduğu şeyleri -örneğin yemeğini- ondan bu şekilde esirgemeyin.
4. Onları dinleyin: Dinlemek önemlidir. Bir sorunu çözmede yardımcı olmadan önce çocuğunuzun anlatacaklarını bitirmesini bekleyin. Yaramazlıkların belirli bir düzen sergilediği durumları yakalamaya çalışın, örneğin çocuğunuz belki de kıskandığında bu şekilde davranıyordur. Böyle bir durum tespit ettiğinizde çocuğunuza hemen bedel ödetmeden önce onunla konuşun.
5. Onlara ilginizi verin: Etkili bir terbiyenin en güçlü silahı ilgidir – olumlu davranışları perçinleyen ve olumsuzlardan caydıran şey ilgidir. Unutmayın, bütün çocuklar ebeveynlerinin ilgisini isterler.
6. İyi şeyler yaptıklarında fark edin: Çocukların yanlış davrandıklarını fark etmeleri gerektiği kadar, doğru davrandıklarını da fark etmeleri gerekir. Çocuğunuzun olumlu davranışlarını fark edin ve bunu ifade edin, örneğin terbiyeli davrandığında veya uslu durmayı denediğinde bundan övgüyle bahsedin. Bu konuda ifadelerinizin açık ve net olduğundan emin olun (örneğin: “Vaay, aferin oyuncağını kaldırmışsın!”).
7. Tepki vermemeniz gereken anları bilin: Çocuğunuz tehlikeli bir şey yapmadığı ve iyi davranışlarına yönelik olarak yeterince ilgi gördüğü sürece, kötü davranışlarını görmezden gelmek bazen onları durdurmanın en iyi yöntemi olabilir. Bazı kötü davranışların görmezden gelinmesi çocuklara davranışlarının doğal sonuçlarını öğretebilir. Örneğin eğer çocuğunuz kurabiyelerini bilerek yere atıyorsa, kısa sürede elinde yiyecek hiç kurabiye kalmaz. Eğer oyuncağını fırlatıp kırarsa, onunla oynayamaz. Çocuğunuz çok geçmeden kurabiyelerini yere atmaması ve oyuncaklarını fırlatmaması gerektiğini anlayacaktır.
8. Belaya hazır olun: Çocuğunuzun sorun çıkarabileceği durumlar için önceden hazırlıklı olun. Onları yaklaşan önemli faaliyetler konusunda bilgilendirin ve nasıl davranmalarını istediğinizi açıklayın.
9. Kötü davranışları yönlendirmeyle engelleyin: Bazen çocuklar sıkıldıkları için ya da belirli bir durumda başka türlü nasıl davranacaklarını bilmedikleri için yaramazlık yaparlar. Böyle durumlarda çocuğunuza yapacağı başka bir şey bulun.
10. Uzaklaştırma cezası verin: Uzaklaştırma cezası özellikle belirli bir kuralın ihlal edildiği durumlarda etkili olabilir. Bu disiplin aracı, çocuklara durmazlarsa uzaklaştırma cezası alacakları söylendiğinde ve neyi yanlış yaptıkları fazla duygu göstermeden birkaç kelime ile açıklandığında etkilidir. Bu cezayı verdiğinizde çocuğunuzu ortamdan belirli bir süre boyunca uzaklaştırmış olursunuz (örneğin çocuğun her bir yaşı için bir dakika uzaklaştırma iyi bir süre ortalamasıdır). 3 yaşından itibaren çocuğunuzun ne kadar bir süre için uzaklaştırılacağına kendisinin karar vermesini isteyebilirsiniz. (Örneğin: “Hemen odana git, kendini hazır ve uslu hissettiğinde gelebilirsin.”) Bu strateji çocuklara kendilerini idare etme yeteneği kazandırabilir ve gençlerde de etkilidir.

Dövmek ve Sert Sözlerle Azarlamak Zararlıdır ve İşe Yaramaz.

Sebebi Şudur:

AAP politikaları beyanı “Sağlıklı Çocuklar Yetiştirmek İçin Etkili Disiplin” adını taşır ve olumlu davranışları öğretmeye odaklanmanın neden olumsuz davranışları cezalandırmaktan daha etkili olduğunu açıklar. Araştırmalar vurmanın, tokat atmanın ya da benzeri şekilde başka fiziksel cezalar vermenin çocuk davranışlarını düzeltmede etkili olmadığını göstermektedir. Aynı durum çocuğa bağırmak veya utanç verici cezalar vermek konularında da geçerlidir. Etkili olmamalarının yanı sıra, ağır fiziksel ve sözlü cezalar çocuğun uzun dönem fiziksel ve zihinsel sağlığını da olumsuz etkileyebilir.

• Dayağın sağlıksız döngüsü. AAP ebeveynlere ve bakıcılara çocuklara vurmamalarını ve onları dövmemelerini önermektedir. Sorumluluk ve kendini kontrol etmeyi öğretmek yerine dayak atmak, çocuklardaki saldırgan davranışları ve öfkeyi artırmaktadır. 20 büyük Amerika şehrinde doğan çocuklar üzerinde yapılan bir araştırma, fiziksel ceza uygulayan ailelerin olumsuz bir döngüye yakalandıklarını göstermiştir: Çocuklar şiddet gördükçe ileride daha yaramaz hale gelmekte ve buna karşılık daha çok dayak yemektedir. Dayağın etkileri ayrıca ebeveyn-çocuk ilişkilerinin ötesinde de ortaya çıkabilir. Bunun nedeni, dayağın çocuklara kızgın olduklarında birilerine –hatta sevdiklerine bile- acı çektirmenin doğru olduğunu öğretmesidir.

Dayak yiyen çocuklar istediklerini elde edemediklerinde başkalarına vurmaya daha meyilli olurlar.

• Kalıcı izler. Fiziksel cezalar özellikle 18 aylıktan küçük çocuklarda yaralanma riskini artırır ve beyinde ve vücutta belirgin izler bırakabilir. Dayak yiyen çocukların metabolik zehirlenmeyle ilgili hormonlarında artış gözlenmiştir. Fiziksel cezalar ayrıca beyin gelişimini de olumsuz etkileyebilir. Beyinde bulunan “gri madde” beynin kendini kontrol etme işlevleri ile ilgilidir. Yapılan bir çalışma sıklıkla dayak yiyen gençlerin beyinlerinde daha az gri madde olduğunu ve IQ testlerinde normal gençlerden daha az puan aldıklarını göstermiştir.
• Sözlü şiddet: Kelimeler can yakar. Çocuklara bağırmanın ve onlara duygusal acı veya utanç hissettirecek sözler sarf etmenin etkisiz ve hatta zararlı olduğu tespit edilmiştir. Sert sözlü cezalar, normal zamanlarda sıcak ve sevgi dolu ebeveynler tarafından verildiklerinde bile, çocuklarda daha fazla yaramazlığa ve zihinsel sağlık sorunlarına yol açabilir. Araştırmalar, çocuklar büyüdükçe daha da sık verilmeye başlanan sert sözlü cezaların gençlerde depresyona ve davranışsal sorunlara ve başka semptomlara neden olabildiğini göstermiştir.

Kendi Hatalarınız Dahil Tüm Hatalardan Ders Çıkarın

Unutmayın ki bir ebeveyn olarak kontrolünüzü kaybettiğinizi hissederseniz kendinize küçük bir mola verebilirsiniz. Sadece çocuğunuzun emniyetli bir yerde olduğundan emin olun ve kendinize derin nefes alabileceğiniz, rahatlayabileceğiniz ya da bir arkadaşınızı arayabileceğiniz birkaç dakika ayırın. Kendinizi daha iyi hissettiğinizde çocuğunuza geri dönün, birbirinize sarılın ve baştan başlayın.

Eğer bir durumu ilk seferinde iyi idare edemezseniz kendinizi fazla üzmeyin. “Neyi daha iyi yapabilirdim” diye düşünün ve bir dahaki sefer bu şekilde davranın. Eğer anın heyecanıyla büyük bir hata yaptığınızı düşünüyorsanız, sakinleşmeyi bekleyin, çocuğunuzdan özür dileyin ve bir dahaki sefere aynı şey olduğunda nasıl davranacağınızı açıklayın. Bu sözlerinizin de arkasında durun.

Bu durum çocuğunuza hatalarından nasıl geri dönebileceği konusunda da iyi bir rol modeli teşkil edecektir.

Çeşitli Yaş ve Evreler İçin Sağlıklı ve Etkili Disiplin Tüyoları

Bebekler

• Bebekler sizi izleyerek öğrenirler, bu yüzden onlardan beklediğiniz davranışları kendiniz sergileyerek örnek olun.
• Bebeğinizi yönlendirirken olumlu dil kullanın. Örneğin “Ayağa kalkmak yok” demek yerine “Şimdi oturma zamanı” deyin.
• “Hayır” kelimesini tehlike durumları gibi en önemli anlar için saklayın.

Çocuğunuzun ilgisini çekebilecek tehlikeli nesneleri erişemeyeceği yerlere kaldırarak “hayır” demek zorunda kalabileceğiniz anları azaltın.

• Bu yaşlarda çocuğun dikkatini başka yere çekip, tehlikeli veya yasak bir nesneyi emniyetli başka bir nesneyle değiştirmek iyi bir stratejidir.
• Bebekler dahil bütün çocuklar tutarlı disipline ihtiyaç duyarlar, bu yüzden eşinizle, ailenizdeki diğer kişilerle ve bakıcınızla konuşarak herkesin uyması gereken temel kuralları belirleyin.

Yürümeye yeni başlayan çocuklar

• Çocuğunuz artık neyin serbest neyin yasak olduğunu anlamaya başlıyor fakat nasıl tepki vereceğinizi ölçmek için bazı kuralları zorlamayı deneyebilir. İlginiz çocuğunuzda olsun ve sevdiğiniz davranışları överken, yapmasını istemediğiniz davranışları yaptığında görmezden gelin. Gerekirse ilgisini başka bir faaliyete yönlendirin.
• Çocuğunuz yeni yetenekler geliştirirken veya yeni durumlarla başa çıkmakta zorlandığı zamanlarda bağırıp çağırmalar sıklaşabilir. Acıkmak, yorulmak gibi bağırıp çağırmaları tetikleyen şeyleri önceden kestirin ve iyi zamanlanmış uyku ve öğünlerle bunları engellemeye çalışın.
• Çocuğunuza vurmamayı, ısırmamayı veya başka saldırgan davranışlar sergilememeyi öğretin. Çocuğunuza vurmayarak ve eşinizle olan çatışmalarınızı yapıcı şekilde çözümleyerek örnek teşkil edecek davranışlar sergileyin.
• Sınırları korumak konusunda tutarlı olun. Gerekirse kısa uzaklaştırma cezaları verin.
• Kardeşler arasındaki tartışmalara dikkat edin fakat taraf tutmaktan kaçının. Örneğin bir oyuncak ile ilgili kavga çıkarsa, oyuncak uzaklaştırılabilir.

Okul öncesi çağı

• Okul öncesi çağındaki çocuklar hala neyin neden olduğunu anlamaya ve davranışlarının sonuçlarının ne olduğunu öğrenmeye çalışmaktadır. Doğru davranışları öğrendikçe ebeveynlerinin ve kardeşlerin sınırlarını denemeye devam edeceklerdir.
• Yaşlarına uygun işler vermeye başlayın, örneğin oyuncaklarını toplamalarını isteyin. Kolay anlaşılabilir ve adım adım takip edilebilir talimatlar verin. Onları övgüyle ödüllendirin.
• Çocuğunuzun kabul edilebilir seçenekler arasından tercih yapmasına izin verin fakat gerektiğinde yönlendirmelerde bulunun ve sınırlar koyun.
• Çocuğunuza, başkalarına kendisine davranılmasını istediği gibi davranmayı öğretin.
• Bazen kızgın olmanın normal olduğunu ama bu esnada kimseyi incitmemek ve eşyaları kırmamak gerektiğini öğretin. Öfke duygularıyla başa çıkmanın doğru yollarını anlatın, örneğin konuşarak çözüm aramayı öğretin.
• Çatışmaları çözmek için uzaklaştırma cezası kullanın ya da çatışma konusu nesneyi kaldırın.

İlkokul çağındaki çocuklar

• Çocuğunuz artık doğruyla yanlışı ayırt etmeyi öğrenmeye başlıyor. Çocuğunuza farklı durumlarda ne gibi seçenekleri olduğunu anlatın, iyi ve kötü seçeneklerin neler olduğunu açıklayın ve hangi tercihi yaparlarsa sonucunun ne olacağını anlatın.
• Aile olarak beklentilerinizi ve aile kurallarına uymamanın olası sonuçlarını ifade edin.
• Sorumluluklar ve ayrıcalıklar arasında bir denge kurun, çocuklar kurallara uyduklarında ve olumlu davranışlar sergilediklerinde ayrıcalıklarını artırın.
• Rol modeli olarak ve anlatarak sabır, ilgi ve saygıyı öğretmeye devam edin.
• Kendiniz fiziksel ceza vermediğiniz gibi başkalarının vermesine de izin vermeyin. Okullarda idari cezaların serbest olduğu bir bölgede yaşıyorsanız, çocuğunuza vurulmasını istememe hakkına sahipsiniz.

Kaynak: www.healthychildren.org

———————–